ක්‍රි.ව. 1412- 1467 වකවානුවේ ඒකීය රාජ්‍යයක් වූ කෝට්ටේ බෙදී යාම නිසා 16 වන සිය වසේදී සීතාවක රාජධානිය බිහි විය. යාපා ප‍ටුන – කොලොන්තොට හැර අනෙක් ප්‍රදේශ සීතාවක නිසා ගිනියම් විය.
මායා දුන්නේ රජ – කැලිකට් හි – සැමොරින් “මොසල්මානුවරුන්ගේ” උපකාරයෙන් සතර කෝරලේ – තුන් කෝරලේ – දෙවන – කුරුවිට කෝරලය හා හේවාගම් කෝරලය තුළ අනසක පතුරා ඔහුගේ ඇවෑමෙන් ටිකිරි කුමරු රාජසිංහ සම්ප්‍රාප්තිය සිදුවිය. මේ කුමරුගේ ප්‍රසූතියදා පරංගි කො‍ටුවේ බැමි පුපුරා ගියේලු.
“කු‍තෝක්වෙරෝස්, ස්පිලිබර්ජන්, බාල්දියෙස්, පර්ගසන්” වැනි යුරෝපීය ලේඛකයෝ කුමරුගේ සහජාත, අවජාතභාවය ගැන විග්‍රහ කර ඇතත් “මන්දාම් පුර පුවත” කෘතියෙහි සාක්ෂීන් අනූව ටිකිරි කුමරු මායාදුන්නෙගේ සහජාත පුත්‍රයෙකි . ඔබටදා උපනා – තෙදයැයි බෙලෙන් දිලිනා දම් සිප් දැනෙනා – මෙකල රජෙකි බවෙකි හොබනා” එහි එන මෙකවිය ඊට සාක්ෂිවේ.
“රාජාවලිය- අලකේශ්වර යුද්ධය” කෘතීන්ට අනූව රාජසිංහ තුළ යක්ෂ මායම් බලවේග, ද්වාත්මක බලය, දේවාත්මක බලය, මනෝප්‍රභවය, මිනිස්කම අභිබවා ක්‍රියා කිරීම හා අද්විතීය ශාරීරික මානසික බලයක් ආරෝපණය වී තිබීම හා උත්පත්ති වාසනා ගුනය තිබී ඇත.
දශ්මා කඩු ශිල්පය ප්‍රගුණ කොට යුගාන්ත මාරුතය විනිවිදව යන අසරුවකු ලෙස රණකාමී යුද්ධයේ කෙළ පැමිණියෙකු ලෙස රාසිං නම් දැරීය. ” සැවුල් සංදේශයේ අලගියවන්න මුකවෙටිතුමා ඒ ගැන මෙසේ වර්ණාකරයි.
සොබන නකුල සරඹ දත් මෙහිමි ගෙන තට
ලෙසට විදුලි ලෙළවන රිසිනි අසු පිට
දෙපිට සිය දහස් වර වීදිය පිට පිට
මොහුට ඉන්සරි කවුරුද කගක පිට
රාජසිංහ රජු ශිව භක්තිකයෙකි. එනිසා බුදු සසුනට වෛර කළේය. ශාසනය වැනසුවේය. ශ්‍රමණධාරීන් කණාමැදිරි වලේ හැට ඈදුත්තක් ගිල්වා මරා දැමුවෝය. පීතා ඝාතකයෙකි. කෲර පාලකයෙකි. යන අදහස් ඔහුගේ සතුරන් පතුරවා හරි කටකථා වන්නට පුළුවන.
ටිකිරි කුමරුගේ පළමු සටන “අළුත් නුවර” මුල් කරගෙන වීදීය බණ්ඩාරට එරෙහිව සිදුවිය. දොන් ජුවන් ධර්මපාල , පෘතුගීසි , කන්ද උඩරට පෙරමුණු තුනට එරෙහිව එක්වර සටන් කරන විට ඔහුගේ වයස අවුරුදු 11-12-13 විය. රටේ එකීය භාවය ඉහළින්ම ඇති කළ පාලකයෙකි.
රාජ සිංහ රජුගේ දේශපාලනමය, සමාජමය පැත්ත බැලීය යුතුව ඇත. ජීවිත කාලයම යුද්ධයට කැපවීම නිසා ධර්මයට, කලාවට , ලේඛණ කලාවට කාලයක් තිබී නැත.නමුත් තල්දූවේ මුස්ලිම් පරම් පරාවලට “වෙදනම්බුනාම දී” ජාතිවාදී හැගීම් නොතිබුනු බව ඔප්පුකර ඇත. දෙල්ගමුවේ වැඩසිටි දළඳා හාමුදුරුවන්ට සිරිත් විරිත් ප්‍රකාර පෙරහැර පවත්වාද , සමන් දේවාලය ඉඩම් පිරිනමාද , අගමික හැගීම් පෙන්වාදී ඇත. සබරගමුව කන්ද උඩරට-කොළඹ සිට දිවෙන මාර්ගයේ කේද්‍ර කරගෙන වූ “සීතාවක” ආර්ථිකයේ මිශ්‍ර වෙළඳ රටාවන කෝපි- රබර්- කරදමුන්ගු- මැණික් – අලි ඇතුන් සරුවට තිබී ඇත. කැළණි නදී නිම්නය ආශ්‍රිතව සරු කෙත්වතු මගින් කෘෂිකර්මාන්තය නගා සිටවා ඇත. ඒ සදහා කුඩා වැව් තැනූ ඒවායේ නටබුන් අදත් ගැටහැත්ත- මානියම්ගම -පින්නපොල – ඇස්වත්ත-පෙතන්ගොඩදී දැක ගත හැක. පශු පාලනයද මැනවින් සිදුවී ඇත. කෘෂිකර්මන්තයේ මල් ඵල දැරූ “ඓතිහාසික මනියම්ගම කරල් පෙරහැර” අදද වාර්ෂිකව සිදුවේ. සීතාවක යුගය සාහිත්‍ය කලාවට අදුරු යුගයක් බව කීවත් මානියම්ගම වැඩ විසූ සිටිනා මලුවේ ධම්මපාල හිමි, හිස්වැල්ලේ ධර්මද්වජ පඬිතුමා , අලගියවන්න මුකවැටි තුමා ඒ සමයේ ප්‍රවීන ලේඛකයන් වූ අතර සැවොල් සංදේශය, කුසදාවක, සුභාෂිතය , මුණිගුණරත්න මාලාව ඔවුන් අතින් ලියවුන ඉහල පෙළේ කෘතීන්ය.

    කෝට්ටේ රාජධානියේ පිරිහීම වේගවත් වන්නේ හයවැනි සිරි පැරකුම්බා රජුගේ අභාවයත් සමගිනි. විජයබාහු රජු රජකමට පත්වීමත් සමග තම මුල් දරුවන් සිටියදී කීරවැල්ලේ බිසවගේ සහෝදරයෙකු ලෙස සැලකෙන දේව රාජසිංහ කුමාරයාහට රජකම ලබා දෙන්නට කටයුතු කිරීම තත්වය පුපුරවා හරින්නට සමත්විය. අවසානයේ විජයබා රජුගේ මරනයත් සමග වැඩි මහලු බුවනෙකබාහු කුමරු කෝට්ටේ රජකමටද, රාජසිංහ කුමරුට රයිගම් ප්‍රදේශයද, මායාදුන්නේ කුමරුට සීතාවක ප්‍රදේශයද බාර විය. පසුව රයිගම් පාලකයාද මිය ගිය හෙයින් එම ප්‍රදේශයද මාය දුන්නේ කුමරුට බාරවූ බවටයි තොරතුරු හෙලි වන්නේ. පෘතුගීසීන්ට හිතැති පාලනයකට ඉතිරිව සිටි බුවනෙකබාහු රජුද වැඩි කැමැත්තක් දැක්වුව මුත් මාය දුන්නේ රජු එයට එතරම් එකග නොවීය. අනෙක් අතට ධර්මපාල නම් බුවනෙකබාහු රජුගේ දියනියකගේ පුත්‍රයෙකුට තම රාජ්‍ය හිමිකර දෙන්නට කටයුතු කිරීමද මායාදුන්නේ කුමරුගේ සිත් පාරවන කාරනාවක් විය. මෙම තත්වයන්ගේ ප්‍රථිපලයක් ලෙසට1530දී පමන සීතාවක උපරාජ්‍යය බිහිවිය. මෙම තත්වය වරක් මායාදුන්නේ කුමරුගේ අධික බල තන්හාව ලෙසට විග්‍රහ වන විට තවත් අතකින් මෙම පසුබිම යටතේ සිංහල ජාතියක් ගැන සිතන්නට ඉතිරිව සිටියේද මායාදුන්නේ කුමරුන් පමනක් බවට විග්‍රහ වේ.

     සීතාවක අතීතය හදාරන්නන් වෙතට හමුවෙන්නේ  වසර 30000 තරම් දුරක සිට බව ඔවුන්ගේ අදහසය. කුරුවිට බට දොඹලෙනත්, බටතොට ලෙනත්, කිතුල්ගල බෙලි ලෙනත් මෙන්ම කොස්ගම අකරවිට වන අස්මඬල ලෙනත් හදාරන ඔවුන් ඒවායින් හමුවෙන ගල් ආයුධ මෙවලන් හා ඔවුන් ආහාරයට ගත් සත්වකොටස්වල ශේෂයන් හදාරමමින් මේ බව පෙන්වා දෙයි. තවත් විටක සංස්කෘතික සාහිත්‍ය ඉතිහාසය උපුට දමමින් පෙන්වාදෙන්නේ අවිස්සාවෙල්ල තානායම අසල වන සීතා ලෙන වෙතට සීතා දේවිය ‍රැගෙන විත් සගවා තැබීම සදහා භාවිතාකල අතර එම සිදුවීම ඇසුරෙන් මෙම පෙදෙස සීතාවක ලෙසට නම් වෙන්නට පටන් ගත් බවකි. රාමායනයට අනූව ලංකාධිපත් රාවන රජතුමා විසින් එසේ කරන ලද්දේ රාම කුමරු රාවන සොයුරියට කල අවමානයකට පලිගැනීම පිනිස බවටයි කිය වෙන්නේ.
තවත් දෙසකින් කරුනු දක්වන ඔවුන් දෙහිඔවිට තිබිරිපොල ගම්මාවනයේ වන රජ ලෙන හි වන බ්‍රාහමීය අක්ෂර සහිත ශීලා ලේඛන ඇසුරින් පැහැදිලි කරන්නේ ක්‍රි.පූ දෙවන සියවසේ එනම් අනුරාධපුර යුගයේත් ආරම්භක යුගයට වන්නට මෙහි වූ ගම් ප්‍රධානීන් කටාරම් කරවා භික්ෂූන් වෙතට මෙම ලෙන් පුජා කරන්නට කටයුතු කර ඇති බවයි. එසේම ක්‍රි.පූ. 103 ආසන්නයේ විසූ වලගම්බා රජතුමා ආනුරාධපුර සමයේ සිදුවූ ද්‍රවිඩ ආක්‍රමන වලින් සැග වෙන්නට පලා විත්  සල්ගල හකුරුගල මෙන්ම මානියම්ගම ප්‍රදේශවල වන ගල් ලෙන් ඇසුරේ හිඳිමින් සේනාව සංවිධානය කල බවයි.  May 21, 2016

       තිබිරිපොල පිහිටි රන්පත්ගල ආසන්නයෙන් සීතාවක ඔය තරනයකර කිලෝ මීටර එකක් පමන යකහ‍ටුව කන්දේ ගමන් කල විට කටාරම් කොටා සකස් කරන ලද විශාල ගල් ලෙන් දෙකක් හමුවේ.හත්තක හැඩයට පිහිටි මෙහි එක වර දහස් ගනනකට වුවද නොතෙමි සිටින්නට ඉඩකඩ වේ.බිම් මලු දෙකකට සකස් කර තිබූ බවට ලක්ෂන ඇති මෙහි එක් කොටසක් ආරාමයක් ලෙසට භාවිතාකරන්නට ඇති බවට උපකල්පනය කල හැක. එහි වන කෙටි බිත්ටිවල කොටස් අදද දකින්නට හැක.මෙම ලෙන් දෙකෙහිම කි.පු. දෙවන සියවසට අයත් බ්‍රාහ්මීය අක්ෂර සහිත ලිපි දෙකක්ද වේ. එම ලිපියට අනූව තිස්ස නම් උපාසකයෙකු විසින් මෙම ලෙණ සංඝයාට පූජා කරන ලද බවක් කියවේ. අසලින් වන කුඩා ලෙනෙහිද එකවර පනහක පමන පිරිසක් සිටිය හැකි විශාලත්වයක් වන අතර ගල් කුලෙහි වන කුඩා වලවල් වලින් මෙහි දැව වහලයක්ද කරවා තිබූ බවට උපකල්පනය කල හැක.අසලින් ගල යන කුඩා දිය පහර මෙම ස්ථානයේ සුන්දරත්වය වඩාත් ඔප්නංවයි. මෙම තොරතුරුද ඇසුරෙන් සැලකූ විට ක්‍රි.පූ. දෙවන සියවස පටන්ම සිතාවක ආශ්‍රිතව යෝගාවචර භික්ෂූන් වහන්සේලා වැඩ සිටි බවට වඩාත් තහවුරු වේ.