කොලොම් තොටින්ද පෘතූගීසීන් පලවා හැරීමට මායාදුන්න හා රාජසිංහ ප්‍රමුඛ සීතාවක හමුදාවෝ ක්‍රි.ව. 1579 අප්‍රේල් 27 වන දා කොළඹ කො‍ටුව වැටලූහ. ඇලක් කපා බේරේ වැව හිංදවා සන්නාහ ඇඳුම් ඇඳුම් ඇදි යුධ ඇත්තු කො‍ටු පවුරට පහර දුන්හ. දිවි නොතකා සීතාවක හේවායෝ ලනු හා ඉනිමං යොදා ගෙන කො‍ටුව තුලට කඩා පැන්හ. ක්‍රි.ව. 1581 ජනවාරි 18 වනිදා දක්වා පුරා මාස 22ක් පැවති මෙම යුද්ධයෙන් පෘතුගීසීන් කොළඹ කො‍ටුවටම සීමා කිරීමට සීතාවක වීර යන්ට හැකි විය.
ක්‍රි.ව. 1580 පමන වන විට කන්ද උඩ රට පාලකයා වූ කරලියැද්දේ බංඩාර රජතුමා දොන් ජුවන් නමින් බෞතීස්ම ලබා ගෙන පෘතිගීසීන්ට පක්ෂපාතී වුවේය. කන්ද උඩරට ජනතාව, උඩරට රජුට එරෙහි වූ අතර , රාජසිංහ ප්‍රමුක සීතාවක හමුදාවෝ කන්ද උඩරට අල්ලා ගත් අතර, කරලියැද්දේ රජ පලවා හැර සීතාවකට පක්ෂ පාතී වීරසුන්දර බංඩාර නම් පාලකයාට උඩරට බාර දුන්නේය. ක්‍රි.ව. 1582 වන විට නැගෙන හිර වෙරලතීරය දක්වා සීතාවක රාජධානිය ව්‍යාප්තවිය.
සීතාවක රජකම රාජසිංහ රජතුමාට පවරා ක්‍රි.ව. 1580 දී මායාදුන්නේ රජතුමා විශ්‍රාම ගත් අතර, ක්‍රි.ව. 1581 මායාදුන්නේ රජතුමාගේ අභාවය අසා පෘතුගීසී හා කෝට්ටේ සේනාවෝ ක්‍රි.ව. 1583 ඔක්තෝබර මාසයේ මුල්ලේරියා වෙල්යායේ කඳවරු බැදගත්හ. සිව්-රඟ සේනාව පිරිවරා පෘතුගීසීන් වෙත කඩා පැන්න රාජ සිංහ රජතුමා පිලිබඳ රාජාවලි කතුවරයා පවසන්නේ “රාජසිංහ රජ අසුට නැගී විහිදුවා සේනාව වටකර දුවමින් රණ යුධගිනි කෙලි කොටන විට දුරුතුමස මීදුම මෙන් වෙඩිදුම් පටලා ගෙන සිටින සඳ මුල්ලේරියා වෙළ මැද ලේ වතුර කොට ප්‍රතිකාල් සේනාවට අඩියක් පස්සට යන්නට නෑර කොටා….” යනු වෙනි.මෙසේ බටහිර ජාතීන් පෙරදිගදී ලැබූ දරුනුම පරාජය මුල්ලේරියාවේදී පෘතිගීසීහු ලැබූහ.
ක්‍රි.ව.1587 ජූනිමාසයේදීද 50000ක යුධ හමුදාවක් යුධ ඇතුන් 2200 පිරිවරා කොළඹ කො‍ටුව ආක්‍රමනය කල සිතාවක හමුදාවෝ යලිත් වරක් පෘතිගීසීන් කොළඹ කො‍ටුවටම සීමා කලහ. යුධ නැව් හා කුඩා යාත්‍රා සිය ගනනක් කොළඹ කො‍ටුව මුහුද දෙසින් ආක්‍රමනය කිරීමට රාජසිංහ රජතුමා යෙදවීය.සීතාවක යුධබලයේ උපරිම අවස්ථාව කොළඹ කො‍ටුව ආක්‍රමනය බව ඉතිහාඥයෝ පවසති.
වන්නි ප්‍රදේශයයේ පාලකයන් 18 දෙනෙකු යටතේ පාලනය වූ අතර වන්නි පාලකයන්ගේ පක්ෂපාතීත්වයද සීතාවක සීතාවක පාලකයාට ලැබූ බව පිලිගත හැකිය. රාජාවලිය අලකේශ්වර යුද්ධය හා සීතාවක හටන කතුවරු වන්නි ප්‍රදේශ වල පක්ෂපාතීත්වය පිලිබඳව විස්තර කරන අතර සැවුල් සංදේශය රාජසිංහ රාජසභාවේ වන්නි ප්‍රධානීන් සිටිබව තහවුරු කරයි.
ක්‍රිව 1521 දී තුන් හා සතර කෝරලයද සබරගමුවද ප්‍රදේශය මුල් කරගෙන බිහිවූ සීතාවක රාජධානිය ක්‍රි.ව. 1592දී යාපනයත් කොළඹ කො‍ටුවේ සුලු බිම් තීරයක් හැර මුළු ලංකාවම සීතාවක රාජධානිය බවට ව්‍යාප්තවූ බවට පැහැදිලිය.

ක්‍රි.ව. 1521 දී සිදුවූ විජයබා කොල්ලයෙන් පසුව බුවනෙකබාහු රයිගම් බන්ඩාර හා මායාදුන්නේ කුමාරවරු කෝට්ටේ රාජධානිය කෝට්ටේ , රයිගම , සීතාවක වශයෙන්  වෙන් කරගෙන පාලනය කලහ. කාර්ය ශූර හා යුධකාමී බාලම නායාදුන්නේ කුමරු ක්‍රි.ව. 1521 ට ආසන්න කාලයේදී සීතාවක නුවර, ප්‍රධාන නගරය කරගත් සීතාවක රාජධානිය පිහි‍ටුවා ගත්තේය. මුල්ම සීතාවක රාජධානියට සතර කෝරය , (කෑගල්ල) දෙනවක(සබරගමුව) තුන් කෝරලය හා හේවාගම් කෝරලයෙන් අඩක්ද අයත්විය. ක්‍රි.ව. 1527 පමන වන විට කෝට්ටේ 7 වන බුවනෙකබා හා සීතාවක මායාදුන්නේ යන සොයුරන් අතර මත ගැ‍ටුම් ඇති විය. මායාදුන්නේ , දකුනු ඉන්දියාවේ කැලිකට් රාජ්‍යයේ පාලකයා වූ සැමොරින් ගේ සහය ඇතිව කෝට්ටේ රාජධානියේ සිමාව ආක්‍රමනය කලේය. එම නිසා සීතාවක රාජධානියේ සීමාවන් , විශාල වන්නට විය.
රයිගම් රාජධානියේ පාලකයා වූ රයිගම්බන්ඩාර රජතුමා , මායදුන්නේ රජතුමාට සහය දැක්වීය. ක්‍රි.ව. 1538 දී රයිගම් පාලකයාගේ මරනයත් සමගම රයිගම් රජධානියට අයත් රයිගම් කෝරලය , පස්දුන් කෝරලය හා බලල්ලාවිට කෝරලය යන විශාල බිම් ප්‍රමානයක් සීතාවක රාජධානියට උරුම විය.
ක්‍රි.ව. 1559 වන විට කෝට්ටේ යුධබලය අභිබවා යාමට මායාදුන්නේ රජතුමාට හැකි විය. කෝට්ටේට පක්ෂපාතී මනම්පේරී ආරච්චි මාතොට (මාතර) දිසාව පාලනය කරන බව අසා වික්‍රමසිංහ සෙනවිතුමා සමග යුධසේනාවක් මාතරට යවා ක්‍රි.ව. 1559 නොවැම්බර් මාසයේ , මාතර ජයගෙන සීතාවකට පක්ෂපාතී වූ ඒකනායක මුදලිට භාරදුන්නේය. මේ නිසා සීතාවක රාජධානියේ සිමාවන් දකුනු මුහුදු සීමාව දක්වා විශාල විය.
යුධ බලයෙන් පිරුනු සීතාවක හමුදාවෝ , මායදුන්න රාජසිංහ හා වික්‍රමසිංහ යන අභීත නායකයන් යටතේ කෝට්ටේ නුවර ආක්‍රමනය කලහ. කෝට්ටේ නගරය ලෙඩ දුක් වසංගත දුර්භික්ෂ ආදියෙන් පීඩිත වූ අතර තව දුරටත් කෝට්ටේ ‍රැකගත නොහැකි වූ කෝට්ටේ පාලකයෝ ක්‍රි.ව. 1567 ජූලිමාසයේදී කෝට්ටේ නගරය අත හැර කොලඹ කො‍ටුවට පසු බැස්සාහ. සීතාවක හමුදාවෝ කෝට්ටේ නගරය සහමුලින්ම විනාද කරද දැමූ අතර කෝට්ටේ නුවරට අයත් විශාල බිම් ප්‍රමානයක් සීතාවකට අයත් විය.

7th Century plan of Sitawaka Fort

1. කොළඹ සිට එන ප්‍රධාන මාර්ගයට සීතාවකදී කන්ද උඩ රටින් හා සබරගමුවෙන් එන ප්‍රධාන මාර්ග මුනගැසින.  එම නිසා සෑම ප්‍රදේශයකින්ම පැමිනිය හැකි ජනාකීර්න හා වෙළඳ භාන්ඩ හුවමාරු වන වෙළඳ නගරය වීම.
2. මානියම්ගම රජ මහ විහාරය වලගම්බා රජදවසේ සිට ප්‍රදේශයේ ප්‍රධාන ආගමික මධ්‍යස්ථානයයි. මෙහි වාසය කල ප්‍රබල භික්ෂූන් වහන්සේලා විජයබා කොල්ලයට පෙර සිටම මායාදුන්නේ කුමරුට සහය දැක්වීය. එම නිසා ජනතා සහය මයාදුන්නේ කුමරුට ලැබීය.
3. සීතාවක ප්‍රාදේශීය ජනනායකයෝ විජයබා කොල්ලයට පෙර සිටම මයා දුන්න කුමරු සමග සම්බන්දතා පැවැත්වු අතර භික්ෂූන් වහන්සේලාගේ අශිර්වාදය මයාදුන්න කුමරුට හිමිවීම නිසා ජන නායකයන්ගේ පක්ෂපාතීත්වය ලැබින.
4. සීතාවක නුවර පිහිටියේ කැලනි ගංඟා මිටියාවතේය. සීතාවක ගඟ, ගැටහැති ඇල, ආදී ජල මාර්ග වලින්ද අතුරු වාරිමාර්ග වලින්ද වී ගොවිතැන සරුසාර විය. ගොඩ ගොවිතැනද දියුනුව පැවතීම නිසා කෘෂිකර්මාන්තයේ ‍තෝතැන්නක් බවට සිතාවක පත්ව තිබීම.
5. රජදරුවෝ රාජධානි ඉදිකිරීමේදී ආරක්ශාවට මුල්තැන දුන්හ. ඒ බව සීගිරිය, දඹදෙනිය, යාපහුව වැනි රාජධානි උදාහරන වෙයි. එක පසකින් අහස් අරා නැගී මනියම්ගම ගිරිදුර්ගයෙන්ද , සැඩ දිය කදක් සයුරට ගෙනයන සීතාවක හා කැලනි ගංඟා ජල දුර්ගයේන්දක‍ටුපදිරි සහිත වනාන්තර පිරි වන දුර්ඝයෙන්ද නිරන්තර මඩ ගොහොරු සහිත වගුරු බිම් සහිත පංකජ දුර්ගයෙන් යුත් ස්වභාවික ආරක්ශක ස්ථානය මායදුන්න කුමරු අගනගරය කර ගත්තේය.
මායදුන්න කුමරුගේ නියෝග මත , ආර්ය නම් ඇමතිවරයා රජමාලිගාව, රාජසභාව, පරිවාර මාලිගාවන් , මංමාවත් මල් උයන් ආදියෙන් පිරි සුන්දර නගරයක් බවට සීතාවක නුවර පත්කලේය. එතැන් සිට මායාදුන්නේ රජතුමා හා එතුමාගේ පුත්සීතාවක රාජ සිංහ රජතුමා මව්බිම විනාශ කිරීමට පැමිනි පෘතුගීසීන් හා ඔවුන්ට පක්ශපාතී කෝට්ටේ හා කන්ද උඩරට පාලකයන් පලවා හරිමින් ක්‍රි.ව. 1592 වන විට කොලඹ කො‍ටුව හා යාපනයේ සුලුබිම් තීරයක් හැර මුලු ලංකාවම සීතාවක රාජධානියට අයත්කර ගත්හ.
ක්‍රි.ව. 1592 සීතාවක රාජසිංහ රජතුමාගේ අභාවයත් සමගම සීතාවක නුවර පරිහානිය ආරම්භවිය. රජකමට පත්වූ රාජසූරිය කුමරු හා යුවරජ ජයසූරිය යන කුමාරවරුන් අරිට්ඨි කීවෙන්ඩු ලවා  ඝාතනය කර රාජසිංහ රජතුමාගේ සොයුරියවන මහාබිසෝබන්ඩාර දේවියගේ “මත්තමගොඩ දේවිය, රත්නාවලී දේවිය” මුබුබුරු පස් හැවිරිදි නිකපිටිය බංඩාර කුමරු රජකමට පත්කර ගන්නා ලදී. මහා බිසෝ දේවිය රාජ අනුශාසක වූ අතර අරිට්ඨි කීවෙන්ඩු මහා සෙන්පති තනතුරට පත්විය. රජකම පිලිබඳව අරිට්ඨි කීවෙන්ඩු ද වැයම් කල නිසා සිතාවක රජ පවුලත් සමග අමනාප වූ අරිට්ඨි කීවෙන්ඩු ක්‍රි.ව. 1593 දී කෝට්ටෙට පලා ගොස් පෘතුගීසීන්ට එකතු විය. පෘතුගීසීන් හා කෝට්ටේ සේනාව සමග පැමිනි අරිට්ඨ කී වෙන්ඩු ක්‍රි.ව. 1594දී බිහිසුනු සටන් කොට සිතාවක අගනුවර යටත්කර සීතාවක රජ පවුල සිරබාරයට ගත්තේය. කෝට්ටේ ධර්මපාල රජතුමා සීතාවකට කැදවා රජ බවට පත්කලේය.  දුමිඝු කොරයා හෙවත් එදිරීල්ලේ රාල විමලධර්මසූරිය රජතුමාගේ සහය ඇතිව පෘතුගීසීන්ට විරුද්දව සේනාව මෙහෙයවා සීතාවක බෙරාගෙන පෘතුගීසි විරෝධී බලවේගයක් බිහිකලේය.එහෙත් ක්‍රි.ව. 1596දී මෙම විරෝධාර සිංහලයා පෘ.තුගීසීන් විසින් මරාදමන ලද අතර ක්‍රි.ව. 1603 දී අන්තෝනියෝ බරෙන්තු හෙවත් කුරුවිට රාල සීතාවක , කුරුවිට මධස්ථානයක් කරගෙන පෘතුගීසී විරෝධී නිදහස් සටන ක්‍රි.ව. 1618 දක්වා බිහිසුනු සංග්‍රාමය කරමින් පෙරටම ගෙන ගියද , රත්නපුර ලෙල්ලුපිටියේදී සිදුවූ බිහිසුනු සටනේදී මරනයට පත්විය. පෘතුගීසී විරෝධී නිකපිටියේ බන්ඩාර ක්‍රි.ව. 1616දී පෘතුගීසී විරෝධී සීතාවක බලවේගය පෙරටම ගෙන ගිය අතර , නිකපිටියේ බංඩාරයන්ගේ මරනයත් සමග සීතාවක වීරවරයන් හා රාජධානිය පිලිබඳ මතකය ඉතිහාසයේ සැගවී ගියේය.

අවිස්සාවේල්ල නගරය වර්ථමානයේ ප්‍රධාන නගරය බවට පත්වුවද , පැරනි සිතාවක රාජධානියේ අගනුවර වූ , සීතාවක නුවර ඒ ආසන්නව ම පිහිටා ඇත. තුන්කෝරලයට අයත් දෙහිගම්පල්-අටළුගම්-පනාවල් කෝරල තුනෙන්ද හේව ගම් කෝරලයද , කුරුවිට කෝරලයද මෙම පැරනි නගරයේ මායිම් වලට හසුවේ. මානියම්ගම කඳු වලල්ලෙන්  වට වුනු අතර අනෙක් පසින් කැලනි ගං මිටියාවත තෙක් විහිදී ගිය සරු සාර ජය භූමීන් සීතවක ගඟ අසල සීතාවක නුවර දිකර තිබුනි. සීතාවක නුවර අතීතය වසර 30000 ක පමන පෙර ආදී මුතුන් මුත්තාවන බලන්ගොඩ මානවයා ජීවත්වූ කාලය දක්වා දිව යයි. ඔවුන් ජීවත්වූ කුරුවිට බලදොඹලෙන හා බටතොට ලෙනත් , කිතුල්ගල බෙලි ලෙනත් සීතාවක නගරයට ආසන්නව තිබේ. ඉහල මානියම්ගම බෙලි ලෙනත් – කොස්ගම අකරවිට – අස්මඩල ලෙනත් පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව මගින් සිදුකර කැනීම් වලදී අතීත මිනිසුන්ගේ ඩල් ආයධ මෙවලම් මෙන්ම ආහාරයට ගත් සත්ව කොටස් ද හමුවී තිබේ. එම නිසා වසර 30000 කට අධික කාලයක සිට මානව ජනාවාස සීතාවක ප්‍රදේශයේ තිබූ බව තහවුරු වේ.
රාමයන ය නම් සංස්කෘත සාහිත්‍ය ඉතිහාසයේ මාහා කාව්‍යයේ ලංකධිපති රාවන රජතුමා රාමකුමරු රාවන සොයුරියට කල අවමානයට පලිගැනීමට සීතා දේවිය ‍රැගෙන විත් ලංකාවේ සඟවා තැබූ බව දක්වයි. සීතාදේවිය සඟවා තැබූ ස්ථානයක් ලෙස අවිස්සාවේල්ල තානයම අසල කඳුගැටයේ සීතා ලෙන හඳුන්වන අතර, සිතා දේවිය නිසාම මෙම ප්‍රදේශය සීතවක වූ බවද ජනප්‍රවාදයක් පවතී.
ක්‍රි.පූ. 3 වන සියවසේ මහිංදාගමනයත් සමග විශාල බෞද්ධ  ප්‍රබෝධයක් ලංකාව පුරාම ඇතිවිය. දහස් ගනනක් වූ භික්ෂූන් වහන්සේලා වෙනු වෙන් ආරාම වශයෙන් ගල්ලෙන් පූජා කලහ. කොරතොට රජමාහා විහාරය, අඟුරුවැල්ල සෝනගිරි ලෙන මෙන්ම දෙහිඔවිට තිබිරිපොල  ගම්මානයේ පිහිටි රජ ලෙනත් එහි සදහන් බ්‍රහ්මීය අක්ෂර සහිත ශිලා ලිපි පරික්ෂා කිරීමේදී ක්‍රි.පූ. දෙවන සියවස ට (අනුරාධපුර මුල් යුගයට) අයත් බවත් එම කලයේ සිටි ගම් ප්‍රධානීන් මෙම ලෙන් කටාරම් කොටවා භික්ෂූන් වහන්සේලාට පුජා කල බවත් සදහන් වේ.
අනුරාධපුර යුගයේදී  ලංකාව ආක්‍රමනය කල ද්‍රවිඩ සේනාව නිසා මායා රටට පලා ආ වලගම්බා රජතුමා (ක්‍රි.පූ. 103-77) මායා රටේ ගල් ලෙන් වල සිට සේනා සංවිධානය කලේය. සල්ගල හකුරුගල මෙන්ම මානියම්ගම ගල්ලෙනෙහි සිට සේනා සංවධානය කල ,සතුරා පැරද වූ රජතුමා මානුයම්ගම ගල්ලෙන් විහාරය කරවූ බව ජනප්‍රවාදයයි.
අනුරාධපුරයේ රජකම් කල පස්වන මිහිඳු රජතුමාගේ කාලයේ චෝල ආක්‍රමනිකයෝ අනුරාධපුර රාජ්‍ය බලය අල්ලා ගත්හ. රජ දරුවන් රුහුනට පල ගිය අතර කීර්ති කුමාරයා හෙවත් පලමු විජයබා රජතුමා බොහෝ දුෂ්කරතා මැද සේනා සංවිධනය කර සතුරා පලවා හැරියේය. විජයබා රජතුමා රජරට සිටි සතුරාට පහරදීම සදහා සේනාංක දෙකක් යැවූ අතර එක් සේනාංකයක් මහානියාම  රට්ඨිය(මානියම්ගමු රට) හරහා ගමන්කල බව වංශකථාවේ  සඳන් වේ.
පොලොන්නරුවේ අසහාය පාලකයා වූ මහා පරාක්ක්‍රමභාහු රජතුමා උපත ලැබුවේ සීතාවක නගරයට නිදුරු දැහිගම කොට වෙහෙර නම් ස්ථානයේ බව මූලාංශ්‍රවලින් දැක්වෙන අතර එතුමා තම උපන් ගම සිහිපත්වීම සදහා සුථිඝර නම් වූ දාගැබ ඉදිකරා ඇත. එතුමාට එරෙහිව කැරලිගැසූ දකුනේ මනභරන නම් පාලකයා මර්ධනයට මානියම්ගම රට්ටිය හරහා සේනංකයක් රුහුන ට ගිය බවත් , එකල මෙම ප්‍රදේශය ගබඩ ගමක් බවත් වංශකථාවේ දැක්වේ. මානියම්ගමු රට යනු , වර්ථමාන මානියම්ගම ප්‍රදේශය බවත් සතර කොන මායිම් කනු හතරක් ඇති නියම්ගම් දසදහසකින් යුත් ප්‍රදේශයක් බව , ආචාර්ය එච්.ඒ.පී. අභයවර්ධන මහතගේ කඩ-ඉම් පොත් විමර්ශනය නම් නම් ග්‍රන්තයේ සදහන් වේ.ගම් පල රාජ්ධානිය කරගත් පස්වන බුවනෙකබා රජතුමා ක්‍රි.ව. 1382 දී පමන තමන්ට පක්ෂපතී සියනෑ කෝරලයේ වැල්ලබුරේ පදිංච්ව සිටි ජයසුන්දර මුදලිට පෙතන්ගොඩ නිදන්ගම හා සීතාවක මුදලි තනතුර ප්‍රධානය කිරීම කියවෙන සීතාකඩ සන්නස හමුවේ. සීතාවක අන නමට ගොවිතැනට සම්බන්ද නිලධාරියා යන අර්ථය යොදී ඇති බව මෙම සන්නසින් හමුවන වැදගත් තොරතුරකි.
ක්‍රි.ව. 1521 විජයයබා කොල්ල ඇතුවීමට පෙර සිටද මායාදුන්නේ කුව්මරු මානියම්ගම රජමාහා විහාරයේ භික්ෂූන් වහන්සේ සමග සම්බන්දකම් පවත්වා ඇත. ක්‍රි,ව. 1519 දි මයාදුන්න කුමරා මානියම්ගම රජමහා විහාරයේ බුදුපිලිම හා විෂ්නු දේව රූපය නිමවා සිතුවම් අන්දවා පෙතන්ගොඩ කුඹුරු යාය පූජාකල බව , රජමහා විහාරයේ ඇති තඹ සන්නසේ සදහන්ය. ක්‍රි.ව. 1521 දී විජයබා කොල්ලයෙන් පසු මයාදුන්න කුමරා තුන්කෝරලය සතරකෝරලය හා සබරගමුව හේවාගම් කෝරලයේ කොටසක්ද ඇතුලුව සිතාවක අගනුවර කරගත් සීතාවක් රාජධානිය පිහි‍ටුවා ගත්තේය.

වර්ථමාන අවිස්සාවේල්ල නගරය ආසන්නයේ පැරනි සීතාවක රජධානියේ අගනුවර වූ සීතාවක නුවර පිහිටා තිබුනි. සෑම ගමක් , නගරයක්, ප්‍රදේශයක් නම් කිරීම අතීත මුතුන් මිත්තෝ යම් හේතු සාධකයක් තොරා හත්හ. ගම් වල නම් විමසා බැලීමේදී, නම් තැබීමට හේතු සාධක හමුවන අතර ඒවා අද දක්වාම ජනප්‍රවාදයේ පවතී. මෙම ජනප්‍රවාද හා වෙනත් මූලාශ්‍ර සහය කරගෙන සීතාවක ප්‍රදේශය සීතාවක වශයෙන් නම් කිරීමට හේතු සාධක විමසා බැලීම වැදගත්ය.
රාමායනය නම් ඉන්දීය වීර කාව්‍යයේ ලංකාව හා ලංකාධිපති රාවන රජතුමා පිලිබඳ තොරතුරු සදහන් ය. රාම කුමරු රාවන සොයුරියට කල අපහාසයට පලිගැනීමට රාවන රජතුමා සීතා දේවිය පැහැරගෙන දඬුමොනර යානයෙන් ලංකාවට ‍රැගෙන ආ බව සදහන්ය. සීතා දේවිය වරින් වර නොයෙක් ප්‍රදේශවල සගවා තැබූ බවත් අවිස්සාවේල්ල තානායම අසල කඳු ගැටයේ පිහිටි ගල් ලෙනද එම ස්ථානයකි. සීතා දේවිය සිටි නිසා මෙම ගල් ලෙන “සීතා ලෙන” වශයෙන්ද , සීතාදේවියගේ ජල අවශ්‍යතා ඉ‍ටු කර දුන් දිය පහර සීතා පීල්ල ” වශයෙන්ම් හදුන්වයි. ඇය දිය නෑ ගඟ සීතා ගඟ ලෙසද පසුව සීතාවක ගඟ ලෙසද හඳුන්වයි. සීතා දේවිය සිටි නිසා මෙම ප්‍රදේශය සීතවක නම් විය. මාඔය අසල පල්ලම්සේන නම් ස්ථානයේ රාමරාවනා මහා සංග්‍රාමයක් සිදු වූ අතර , රාවනගේ සෙන්පති ඉන්ගරුතිල එහිදී මිය ගියේය. එම දේහය කොබෝතුරා පර්වතයේ ගුහාවක තැන්පත්කර විශාලපර්වතයකින් වස තැබූබව පෝල් ඊ . පීරිස් මහතාගේ “ලංකාව පෘතුගීසි යුගය” නම් පොතේ දක්වා ඇත. මෙම යක් සොහොන “යකහ‍ටුව” කම්ද ලෙස වර්ථමානයේ ප්‍රසිද්ධය. මේ අනූව සීතාවක අතීතය රාම රාවනා යුගය දක්වා විහිදී යයි.
සීතාවක හටන ලියූ අලහප් පෙරුම කවියාද සීතාවක පිලිබඳ ජනප්‍රවාදයක් ඉදිරිපත් කරයි. රාවන රජතුමා ලංකාව පාලනය කල අනෙකුත් රාජවරුන් ඝාතනය කර රජකමට පත්විය. ඝාතනය කල සෑම රජකුගෙන්ම ලේ කලය බැගින් ගත්තේය. ඒක් රජ කෙනෙකු පලා ගොස් තපසයෙකු ලෙස ජීවත් විය. එතුමා සොයා පැමිනි රාජ පුරුෂයෝ තපසයෙකු නිසා නොමරා කලව ප්‍රදේශයෙන් ලේ කලයක් ‍රැගෙන ගියහ. රාජ සභාවේ සිදුවූ අද්භූත සිද්ධියක් නිසා ලේ කලය වල දැමීය. පසු කලෙක කුඹුරු සීසෑම කල ගොවීන්ගේ නගුලකට මෙම කලය හසු විය. විවෘත කොට බලන විට කුමාරුකාවක් හමුවිය. හීවැලකදී හමුවූ කුමරිය සීතා නම්න් ප්‍රසිද්ඪ්ජ වූ අතර ඇය සිටි ප්‍රදේශය සීතාවක නම් විය.
සිරිපා අඩවියෙන් ගලා එන ගංගාව කනාමැදිරියන් වල අසල දී අංශක 45  පමන වක්වී ගල බසී. මෙම වක් වූ ස්ථනයේ ජලය ඉතා සීතලය. සීතල +වක පසුකලෙක “සීතාවක” නමින් හැදින් විය.
ක්‍රි.ව. 1521 සිතාවක රාජධානිය බිහිවීමට පෙර සිටම මෙම කැලනි මිටියාවත සාරවත් ගොවි බිමකි. ගම්පොල රජකම් කල පස්වන බුවනෙකබා රජතුමා (ක්‍රි.ව, 1371-1408) සියනෑ කොරලයේ වැල්ලබුරේ ජයසුන්දර මුදලිට සීතාවක මුදලිකම හා පෙතන්ගොඩ නිදන්ගමද ප්‍රදානය කර ඇත. සීතාවක යනු සිතා + අඩක සංඳිවීමෙන් සැදුනු බවත් සීතාවක (හීතා) යනු වී ගොවිතැන සම්බඳ වචනයකි. අඩක හෙවත් අදෙක යනු අධ්‍යක්ෂ යන අර්තය දෙයි. ඒ අනූව මෙම ප්‍රදේශය වී ගොවි තැන හා සම්බන්ද පරිපාලන නිලඪ්ජාරියෙකු යටතේ තීබූ සාරවත් ප්‍රදේශයක් බවත් , එම නිලධාරියාගේ තන තුරු නාමයෙන් “සීතා ඩක” පසුව සීතාවක වූ බවත් “මහචාර්ය රිසිමන් අමරසිංහ” මහතාගේ මතයයි.