පොදු ජනයා යහමගට යැවීමේ අදහසින් කවි ලිවීමට වඩා මිනිසුන්ගේ දෛනික ජීවිතයට අදාල දේ කවියට නැගීම සීතාවක කලයේදී ඉස්මතුවී පෙනේ. රාජ සභාවේදී රජු , මැති ඇමතිවරු ඉදිරිපිට රජුගේ ගුන යසස් ප්‍රකශකරමින් ප්‍රශක්ති ගායනය කෝට්ටේ කාලයේදී ආරම්භ වූවකි. සීතාවක කාලයේදී මෙය තදින් දියුනු වී තිබූ බවත් විරුදාවලි පිලිවෙල වෙනස් මුහුනුවරක් ගෙන තිබෙන බවත් පැහැදිලිව පෙනේ. කෝට්ටේ කාලයේදී රාජසභාවේ විරුදාවලි ගැයුවේ සියල් සිව්වේ පිවිතුරුව දත් කසුන් හු ආභරණ විසිතුරුව පැලැඳගත් පරෙවි බමුනන් විසිනි. ස,අහර විට මේ විරුදාවලි සස්කෘත භාෂාවෙන් පමනක් බඳනා ලද ඒවා වන්නට ඇත. බමුනන් ගේ ප්‍රවේනි අයිතියක් වශයෙන් පවත්වගෙන ආ විරුදා වලි ගැයීම සීතාවක කාලයේදි පොදු ජනයා අතට පත්විය. එක් බසකින් පමනක් නොව වංස්කෘත, පලි, සිංහල හා දෙමල යන භාෂාවන්ගෙන් ප්‍රශක්ති ගී ගැයූ වන්ඳි භට්ටකයෝ සීතාවක රාජය සභාවෙහි සිටියහ. මෙසේ භාෂා කිහිපයකින් කවියන් කිහිප දෙනෙකු විසින් ගයනු ලැබූ මේ විරුදාවලි නිසා රාජසභාව කවිකාර මඩුවක් බවට පත්විය. සීතාවක රාජ සභාවෙන් ආරම්භ වූ මේ කවිකාර මඩුව වැඩි දියුනු වී මහනුවර කාලය වන විට වඩාත් පුලුල් වී කවිකාර මඩුවේ මොහන්දිරම් නිලයක්ද ඇති විය.
ගැමි කවියේ නැගීමත් කවිකොල කාරයින් බිහිවීමත් සීතාවක රාජයයේ කැපී ලෙනෙන ලක්ෂනයකි. මේ කවි කොල සඳහා මාතෘකාව වූවේ සමාජයේ යම් යම් සිද්දීන්ය. බලාපොරොත්තු රහිතව සිදුවන ජල ගැලීම්ය, භූමි කම්පාය, නායයෑම්ය, කලකෝලාහලය නැතහොත් යම් යම් පුද්ගලයන්ගේ ජීවිත ප්‍රවෘතීන්ය. මෙවැනි සිද්ධියක් මුල් කර රචිත කවි පෙලක් මහජනයා ‍රැස්වන ස්ථාන වල ප්‍රසිද්ධියේ හඬ නගා කියවා අදාල මාතෘකවට ප්‍රසිද්ධියක් ලබ දීම මේ කවිකොල කාරයින්ගේ සිරිතය. අද මෙන් මුදල් ඉපැයීමේ අදහසක් එදා සමජයේ නොවීය. සීතාවක රාජයයේ මහ අතපත්තුවේ දොලොස් හමුදාව භාරව සිටි අතපත්තුවේ ආරච්චි අරිට්ටකී වෙන්ඩු පෙරුමාල් අපහාසයට ලක් කිරීමේ අදහසින් උපහාසාත්මක කවි ලියා සිතාවක සැම වීදියකම ප්‍රසිද්ධියේ කියවීමට සැලැස්වීමේ පුවතක් රාජාවලියේ සඳහන් වේ. මේ සදහා සිව්පද රාශියක් බඳනා ලද බව “සැම සිව් පදම” යන රාජාවලි පාථයෙන් පෙනේ. මේ කවි සියල්ල අද අප අතට පත්ව නැතත් අද ජනවහරේ පවතින
අතුරු මිතුරු දඹ දිව තුරු – රාජ කපුරු හෙට්ටියා
වරා ගහක් දිටින් බොලන් – වරා ගහට ගිහින් බොලන්
යන සැහැල්ල එදා අතපත්තු ආරච්චි ප්‍රබන්ද කල කවි පන්තියෙන් එකක් බව සැලකිය හැකිය. අවුරුදු 450ක් පමන කාලයක් ජනවහරේ පැවති නිසා පුද්ගලයාගෙන් පුද්ගලයටත් ප්‍රදේශයෙන් ප්‍රදේශයටත් සුළු සුළු වෙනස් කම් සහිතව අප අතට පත්වීම පුදුමයක් නොවේ. එදා ආරම්භකල කවිකොල රචනා කිරීම කෙබඳු තත්වයක පැවතුනේද කුමන පරමාර්ථයක් පෙර දැරි කරගෙන රචනා කිරෙනිද යන්න අවබෝද කර ගැනීමටත් මේ ජනකවිය විනාශ නොවී අප අතට පත්ව තිබීම වාසනාවකි.
– පොත පත ඇසුරෙනි

කෝට්ටේ රාජ්‍ය තුල මේ වෙනස්කම් සිදුවෙද්දී පලමුවෙනි රාජසිංහ රජුගේ බෞද්ධ විරෝධී ප්‍රතිපත්ති නිසා සීතාවක රාජ්‍ය තුලද භික්ෂු සංඝයා මහත් දුෂ්කරතාවලට මුහුන දුන්හ. රාජ්‍ය විරෝධී කුමන්ත්‍රනයට හසු වූ භික්ෂූන් මැරවූ රජු පොදුවේ මුළු භික්ෂු සංහතියම කෙරෙහි ද්වේෂ කලේය. සැක කලේය. බෞද්ධ පොත් පත් වුනාශ කලේය. ශ්‍රීපාදස්ථානය වැනි පූජනීය ස්ථාවල අයිතිය ආඬිගුරුන්ට පැවරුවේය. බෞද්ධ නායකයන් නිර්ධය ලෙස ඝාතනය කලේය. සිව සමය පැතිර වීමට රජය අනුග්‍රහය ලබා දුන්නේය. මේ තත්වය යටතේද සිතාවක රාජ්‍ය තුලද සාහිත්‍ය දියුනුවක් ඇති වීමට කිසිදු ඉඩක් නොවීය. කෝට්ටේ, සීතාවක හා කඳ උඩරට රාජය යන් අතර නොනවත්වා කෙරුන් අසටන් ද සීතාවක් සාහිත්‍ය පරිහානියට හේතු විය. මේ රාජ්‍යයන් අතර යුද්ධයක් හෝ ප්‍රදේශීය රාජයයන් හි කැ‍රැල්ලක් හෝ නොතිබුන දවසක් නොවීයැයි කීම අතිශයෝක්තියක් නොවේ. පන්සල් වලට ආධාර උපකාර කිරීමට තහනම් කල අවස්ථාද සීතාවක රාජ්‍ය යේ විය. මේ නිසා භික්ෂුජීවිතය තම ජීවිතයට තර්ජනයක් විය. භික්ෂූහු සිවුරු හැර ගියහ. පන්සල් පාලනයට භික්ෂූ පරපුරක් නොවීය. ඒවා වල්බිහි විය. වටිනා පොත්ගුල් වේයන්ගේ හා මීයන්ගේ වාස භවන බවට පත්ව විනාශ විය.

සීතාවක යුගයේහි සාහිත්‍යයේ විශේෂ ලක්ෂන
කෝට්ටේ යුගයේ දියුනුවට පත් සිව්පද කාව්‍ය තවදුරටත් ගෙන යාමේ උත්සාහයක් මෙහිදීද දැක්ක හැකිය. ජාතක කථා කවියෙන් කීමට කල ආරම්භයක්ද මෙහිදී පෙනේ. දහම් සොඬ කව හා කුස ජාතකය එහි ප්‍රථිපලයකි. ලෝවැඩ සඟරාවෙන් ආරම්භ වූ උපදේශ කාව්‍ය කරනයද මේ කාලයේ නොකඩවා ගෙනයාමට ගත් උත්සාහය ශුභාෂිතය කාව්‍යයෙන් පෙනේ. සංදේෂ කාව්‍ය කරනයෙහි අකංඩතාවය ‍රැකීමට ගත් උත්සාහයේ ප්‍රථිපලයකි. සැවුල් සංදේශය මහනුවර යුගයේ වඩාත් ජනංප්‍රිය වූ හටන් කව්‍යයකි. ආරම්භයද සීතාවක යුගයේ බිහිවූ කොන්ස්තන්තීනු හටනින් පෙනෙන්නේ දෙපිරිසක් අතර කෙරෙන හටනක් විස්තර කිරීම හටන් කව්‍යවල අදහස බව ආරම්භයේදී පෙනේ. පසුකාලයේදී මතභේදයක් විස්තරකිරීමද හටන් කව්‍යවල අදහස වී තිබෙන බව දුනුවිල හටන වැනි කෘතීන්ගෙන් පෙනේ. සීතාවක රාජය සමයේදී රචිත මේ පොත් පහේම කතුවරයා හිස්සැල්ලේ දහම් දජ ( ධර්මධිවජ) පඬිවරයගේ පුත් අලගියවන්න මුඛවෙටිතුමා බව පැවසේ. කොන්ස්තන්තීනු හටනෙ අකතුවරයාගේ නම සදහන් නොවේතත් අනිත් පොත් හතරේම ඒ බව සදහන් වේ. අලගියවන්න යනු ඔහුගෙ අනම බවත් මුඛවෙටි යනු පදවිනාමය බවත් පෙනේ. මුඛවෙටි පදවිනාමය කෝට්ටේ කාලයේ සිට පැවත එන්නක් බව “සිටිති පසෙක වාසල මුඛවෙටි වරුත්” යන හංස සංදේශ පාථයෙන් පෙනේ.
රජයේ ලේඛම් පදවිය මින් අදහ්ස් කල බවත් පෙනේ. සීතාවක රාජ්‍යයේ ලේඛම් පදවිය දැරූ අලගිය වන්න සීතාවක රාජ්‍යයේ වැටීමෙන් පසු පෘතුගීසීන් යටතේ සේවය කරමින් පෘතුගීසී ‍තෝම්බුව පිලියෙල කිරීමේ කාර්යයෙහි නියුත්තව සිටියේය. කොන්ස්තන්තීනු හටන රචනා කරන ලද්දේ මේ කාලය තුලදීය. අලගිය වන්න මුඛවෙටිතුමාගේ කෘතීන් ගැන නොයෙකුත් විමර්ෂන පලවී ඇති නිසා ඒවා ගැබුරින් විමසා බැලීම මේ ලිපියේ අරමුන නොවේ.
– පොත පත ඇසුරෙනි

ක්‍රි.ව. 1412 දී (හෝ 1415) හයවන ශ්‍රී පරාක්‍රමභාහු රජතුමගෙන් ආරම්භ වූ කෝට්ටේ රාජ්‍ය 1597 දී දොන් ජුවන් ධර්මපල රජතුමාගෙන් කෙරවල විය. 1521 දී විජයබා කොල්ලයෙන් පසු කෝට්ටේ රාජ්‍යය කුඩ රාජ්‍ය තුනකට බෙදී යාමෙන් පාලන තන්ත්‍රය දුර්වල විය. මේ රාජ්‍යයන් අතර නිරන්තරයෙන් හටගත් යුද්ධ, ආරවුල් හා කැරලි කෝලාහල නිසා ගිහි පැවති දෙපක්ෂයම අධ්‍යන කටයුතු වලට වඩා රාජය පලන කටයුතු වලට කාලයත්, ශ්‍රමයත් යෙදවූහ. ක්‍රි.ව. 1505 දී පැවති පෘතිගීසීහු කෝටේ රාජ්‍ය හා කිට්‍ටු ඇසුරක් පැවත්වූහ. මයදුන්නේ හා පලමු වැනි රාජසිංහ රජවරු කෝට්ටේ රාජ්‍යයට එරෙහිව නැගී සිටීම නිසා හත්වන බුවනෙකබා රජුට පෘතුගීසීන් ගේ ආධාර හා උපකාර ලබ ගැනීමට සිදුවීමෙන් පෘතුගීසී බලය කෝට්ටේ රජ්‍ය තුල වර්ධනය විය. බුවනෙකබා රජුගේ මරනින් පසු ධර්මපාල කුමාරයා රජකමට පත්කලේද පෘතුගීසීන්ගේ ආධාර ඇති වය. ක්‍රි.ව. 1556 / 1557 දී ධර්මපාල රජතුමා ක්‍රිස්තු ලබ්ධිය වැලඳ ගති.
මේ උත්සවය අත්‍යාලංකාරයෙන් සිදුකෙරුන අතර පෘතුගීසීහු විශාල පිරිසක් ගෝවයෙන් පැමිනිය හ. ධර්මපාල රජු බෞතීස්ම කෙරුනේ විල්පොන්සි අපොන්සු පෙරෙරා දේව ගැතිතුමා විසිනි. සිංහල රජතුමා සමග රාජ්‍ය නිලධරයෝ බොහෝ දෙනෙක්ද කිතුසමය වැලඳ ගත්හ. මේ අතර පෘතුගීසී මිෂනාරිවරු ක්‍රිස්තු ධර්මය පැතිර වීමට යුහුසුලුව කටයුතු කලහ. ක්‍රි.ව. 1580 දී ධර්මපාල රජතුමා ත්‍යාග ඔප්පුවකින් කෝට්ටේ රාජය හ සියලු අයිති වාසිකම් පෘතුගාලයේ මහරජුට පැවරීය. ධර්මපාල රජතුමා ක්‍රිස්තු ලබ්ධිය වැලඳ ගැනීමෙන් පසු කැලණිය හා වත්තල වැනි විහාර වලට පෙර රජවරුන් පූජකල ඉඩම් පෘතුගීසි මිෂනාරිවරුන්ට පවරා දුන්නේය. වෙහෙර විහාර සතු දේපල කොල්ල කැමට පෘතුගීසීහු පට්‍රන් ගත්හ. ආරක්ෂව හා පැවත්ම පිලිබඳව කිසිඅ පිහිටක් නැතිව අසරන වූ භික්ෂූන්වහන්සේලා ආරක්ෂාව පතා සීතාවකට හා කන්ද උඩරටට වැඩියහ. සමහරු සිවුරු හැර ගියහ. කසාය වස්ත්‍රයෙන් බැබැලුනු පිරිවෙන් හා විහාර පෘතුගීසී සොල්දාදුවන්ගේ කෙලි බිම් බවට පත්විය. හිරිපිටියේ දෙවනරාල දියවඩන නිලමේ තුමා දළඳාව සීතාවකට වැඩම කල පසු දලඳා මාලිගාව කොල්ලකා කඩා බිඳ දැමූහ. බෞද්ධයන් වශයෙන් තවදුරටත් ජීවත් වීමට බැරි වූ සිංහල ප්‍රභූවරු වෙනත් ප්‍රදේශකරා ගියහ. සමහරු ක්‍රිස්තියානි ආගම වැලඳ ගත්හ. තවත් සමහරු අප්‍රසිද්ධව ජීවත්වූහ.
– පොත පත ඇසුරෙනි

අගනුවර මුල්කරගෙන සිංහල සාහිත්‍ය යුගවලට බෙදීම මෙරට සම්ප්‍රධායක් බවට පත්ව තිබේ. ඒ අනූව සීතවක රාජධානිය මුල්කරගෙන සාහිත්‍ය යුගයක් නම් කිරීමට බොහෝ දෙනෙක් කැමැත්ත දක්වති. එසේ වුවද සීතාවක යුගයට අයත් පොත් සංක්‍යාව ඉතාමත් ටික බව – පොත් පහකට පමනක් සීමාවී ඇති බව කිව යුතුය. මේ ග්‍රන්ථ පහම එකම කතුවරයෙකුගේ වීම තවත් විශේෂ සිද්ධියකි. මේකාලයේදී රචනා කරන ලද වික්‍රමසිංහ අධිකාරම් වර්ණනාව හා මුක්කර හටන නම් තවත් පොත් දෙකක් ගැනද වාර්ථාවේ. ලංකා ඉතිහාසයෙහි ඉතාම කෙටි වූ සීතාවක රාජධානි කාලයෙහි (ක්‍රි.ව. 1521- 1592) කරන ලද මේ පොත් හැර වෙනත් සහිත්‍ය රචනයක් ගැන අසන්නට නැත. භික්ෂූන්වහන්සේලා නොපෙනෙන ලංකා ඉතිහාසයේ ප්‍රථම අවස්ථාව සීතාවක රාජධානි සමයයි. සිංහල සාහිත්‍ය වංශයේ අන්ධකාර යුගය ලෙසින් හැඳින්වෙන මේ යුගයේ සාහිත්‍ය ගැන විමසාබැලීමට ප්‍රථම කෝට්ටේ කාලයේ අවසාන භාගයේ රටේ තිබූ අධ්‍යාපන තත්වය හා රටේ ජීවත්ව සිටි විද්වතුන්ගේ සංක්‍යාවද ගැන සලකා බැලිය යුතුය.
කෝට්ටේ රාජ්‍ය සමය සිංහල භාෂාවත්, සාහිත්‍යයත් ඉතා දියුනු තත්වයකට පත්ව තිබූ යුගයකි. දිවයින පුරා විසිරී ගිය පිරිවෙන් රාශියක් තිබූ අතර ඒවායින් ගිහි පැවදි පඬිවරු විශාල සංක්‍යාවක් බිහි වූහ. තොටගමුවේ විජයබා, වීදාගම ශ්‍රී සනානන්ද, පැපිලියානේ සුනේත්‍රාදේවී , කෑරගල පත්මාවතී , දෙවිනුවර තිලක, එරබත්ගොඩ ධර්මරාජ පඤචමූල, උස්සහපිටියේ මහ පියා , සප්ත රතන පතිරාජ හා කැලණියේ ගතරා වැනි පිරිවෙන් රාශියක් ලක්දිව අස්සක් මුල්ලක් නෑර ඉදිවී තිබුනි. රටේ අධ්‍යාපනයේ කේද්‍රස්ථනය වූ මේ පිරිවෙන් වල සංවිධානයත් ඉගැන්වූ භාෂාවන් හා ශිල්ප ශාත්‍රත් ගිරා සංදේශයේ තොටගමුවේ විජයබා පිරිවෙන් වර්ණනාවෙන් හා හංස සංදේශයේ කෑරගල පත්මාවතී පිරිවෙන් වර්ණනාවෙන් වටහා ගත හැකිය. මේ පිරිවෙන්වල සිංහල , පාලි හා සංස්කෘත භාෂා ඉගැන්විනි. හයවන ශ්‍රී පරාක්‍රමභාහු රජතුමා ආරම්භ කල සාසනික සේවාව නිසා උභයවාසද ආයතනද සඝරජ පදවියද නොනැසී පැවතුනි. අෂ්ඨායතන අතර උතුරු මුල හා මහනෙත් පාමුල පමනක් මේකාලයේදී කැපී පෙනුනි. උතුරුමුල ග්‍රාමවාසයටත් මහනෙත් පාමුල ආරන්‍ය වාසයටත් අයත්වූ අතර ශ්‍රී රාහුල මාහිමියන් හා මෛත්‍රිය හිමියන් නිසා මහනෙත්බ් පාමුල ආයතන හා ශ්‍රී ඝනානන්දන පිරිවෙනද ශේශ දේශාන්තරයන්හි ප්‍රසිද්ධියට පත් වූහ. සයවන බුවනෙකභාහු රජු දවස බුරුමයෙන්ද පැමින මහන උපසම්පදාව ලබා ගැනීමය්ට තරම් ප්‍රසිද්ධියක් දේශාන්තරයෙහි පැතිර තිබිනි. කෝට්ටේ අගනුවර හා ඒ ආශ්‍රිත ප්‍රදේශවල ගොඩ නැගී තිබුන පිරිවෙන් හා විහාරයන්ද ඒවායේ වැඩ සිටි බහුශෘත පැවිදි පඬිවරුන්ද පිලිබඳ මනා විස්තරයක් ඒ කාලයේ රචිත සංදේශවලින් දැක හැකිය. මෙසේ දියුනුව තිබූ ශාසනය හා සාහිත්‍යය සීතාවක යුගයත් සමග අන්තිම පහත් අඩිය දක්වා පිරිහි ගියේ කෙසේදැයි සලකා බැලීම සීතාවක යුගයේ සාහිත්‍ය ගැන සලකා බැලීමට ප්‍රථම අත්‍යාවශ්‍යයෙන්ම කලයුත්තකි.
– පොත පත ඇසුරෙනි